Kağıt Paralardaki Yüzler Kimlere Ait?

2009 yılında yürürlüğü giren yeni banknotlar öncesi paraların ön yüzünde Gazi Mustafa Kemal Atatürk yer alırken arka yüzünde genellikle ülkemizdeki önemli mimari yapılar ya da doğal güzellikler yer alıyordu.

2009 yılında ise banknotların arka yüzüne bilim ve sanat alanında önemli katkılarda bulunmuş isimlerin yer almasına karar verildi. Peki toplam altı banknottan oluşan paralarımızın arka yüzünde yer alan isimler kimler?

Aydın Sayılı (1913-1993) – 5 Türk Lirası

5 Türk Lirası değerindeki banknotumuzun üstünde Aydın Sayılı’nın resmi bulunur. Aydın Sayılı 1913 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. İlköğrenimini İstanbul’da tamamlayan Sayılı, ortaöğrenimine Ankara’da devam etti. 1933 yılında lise mezuniyet sınavlarında, sınav heyeti içinde Mustafa Kemal Atatürk de bulunuyordu.

Atatürk, üstün başarısı ile dikkat çeken bu öğrenci ile özel olarak ilgilenilmesini istemiştir. Bunun üzerine dönemin Milli Eğitim Bakanı, Aydın Sayılı’yı bilim tarihi alanına yönlendirmiştir. Sayılı, liseyi bitirdikten sonra Milli Eğitim Bakanlığı’nın açtığı sınavı kazanarak Harvard Üniversitesi’nde bilim tarihi okumak üzere Amerika Birleşik Devletleri’ne gitmiştir.

Aydın Sayılı 1942 yılında Harvard Üniversitesi’nden doktora derecesini aldığında dünyada bilim tarihi alanında doktora derecesi alan ilk isim olmuştur. Daha sonra Sayılı, 1943 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü’nde göreve başlamış ve 1958 yılında Ordinaryüs Profesör unvanını almıştır.

1983 yılında emekli oluncaya dek üniversitede bölüm başkanlığı görevini sürdüren Sayılı, 1984-1993 yılları arasında Atatürk Kültür Merkezi’nin başkanlığını üstlenmiştir.

Sayılı, akademik kariyeri boyunca pek çok ödül kazanmıştır. Nicolaus Copernicus üzerine çalışmaları nedeniyle 1973 yılında Polonya hükûmeti tarafından Copernicus Madalyası’na, 1977’de Tübitak Hizmet Ödülü, 1981’de İstanbul Üniversitesi Üstün Hizmet Ödülü’ne değer görülmüştür.

1980’de UNESCO Uluslararası Yazar Editör Komitesi’ne seçilen Sayılı, yaşam boyu verdiği hizmetlerden ötürü 1990’da UNESCO Ödülü’nü almıştır.² Sayılı, 1993 geçirdiği kalp krizi sonucu hayata veda etti.

Cahit Arf (1910-1997) – 10 Türk lirası

10 Türk Lirası değerindeki banknotumuzun üstünde Cahit Arf’ın resmi bulunur. 1910 yılında Selanik’te dünyaya gelen Cahit Arf’ın matematiğe olan ilgisi küçük yaştan itibaren hem ailesinin hem de öğretmenlerinin dikkatini çekmiştir. Yaşıtlarının oldukça zorlandığı problemleri kolaylıkla çözen Arf’ın ailesi, onu lise eğitimini alması için Paris’teki St. Louis Lisesi’ne göndermiştir. Üç yıllık lise eğitimini iki yılda tamamlayan Cahit Arf, yükseköğrenimini de Fransa’da Ecole Normale Superieure’de tamamlamıştır.

Bir süre Galatasaray Lisesi’nde ve İstanbul Üniversitesi’nde görev yapan Arf, doktora yapmak için gittiği Almanya’da, 1938 yılında Göttingen Üniversitesi’nden doktora derecesini almıştır.

Ordinaryüs Profesörlüğe kadar yükseldiği İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde 1962 yılına kadar görev yapmış ve 1964 yılında Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ilk bilim kurulu başkanı olmuştur.

Bir dönem Kaliforniya Üniversitesinde konuk öğretim üyesi olarak görev yapan Arf daha sonra Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde göreve başlamıştır. “Arf Değişmezi, Arf Halkaları ve Arf Kapanışı” gibi, literatürde kendi adıyla anılan çalışmalarıyla, matematik dünyasının önde gelen bilim insanları arasında yer alan Cahit Arf, 1997 yılında hayata veda etmiştir.

Mimar Kemaleddin (1870-1927) – 20 Türk lirası

20 Türk Lirası değerindeki banknotumuzun üzerinde Mimar Kemaleddin’in resmi yer almaktadır.1870 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Ahmed Kemaleddin, bilinen eserleri ile önemli Türk mimarlarından biridir.

Orta öğrenimini İstanbul Erkek Lisesi olarak bildiğimiz Numune-i Terakki’de bitiren Ahmed Kemalettin, mühendisliği olan ilgisi nedeniyle yükseköğrenimini de bugünkü İstanbul Teknik Üniversitesinin (İTÜ) temeli kabul edilen Hendese-i Mülkiye Mektebi’nde tamamlamıştır. 1895’te devlet tarafından Berlin’deki Charlottenburg Teknik Okulu’na (Berlin Teknik Üniversitesi)  gönderilen Mimar Kemalettin, burada 2 yıl mimarlık eğitimi almıştır.

1908 yılında Osmanlı Mimar ve Mühendis Cemiyeti adıyla bu meslek dallarına ait ilk meslek odasını kuran isim olmuştur. Mimar Kemaleddin’in başlıca eserleri arasında

• İstanbul Çamlıca Kız Lisesi,
• Bostancı, Bakırköy, Bebek ve Yeşilköy Camileri,
• Reşadiye Mektebi ve Sultan Reşat Türbesi,
• Gazi Osman, Mahmud Şevket, Cevat, Ali Rıza ve Hüsnü Paşaların türbeleri,
• Laleli Harikzedegan (Tayyare) Apartmanları.
• Ankara Gazi Üniversitesi Rektörlük Binası,
• Gazi Eğitim Enstitüsü ve
• Devlet Demiryolları Müdürlüğü binaları

bulunmaktadır⁵.

Fatma Aliye Topuz (1862-1936) – 50 Türk lirası

50 Türk Lirası değerindeki banknotların üzerinde Fatma Aliye Topuz’un resmi bulunmaktadır. 1862 yılında İstanbul’da doğan Fatma Aliye Hanım ülkemizin ilk kadın romancısıdır.

Kendisi eğitim almasa da ağabeyi için eve gelen özel hocaları dinleyerek kendini geliştirmeyi başarmıştır. Fransızcaya olan ilgisi nedeniyle ileri düzey Fransızca bilen ve 17 yaşında evlenen Aliye Hanım, 10 yıl boyunca eşinden gizli olarak kitap okuyabilmiştir.

Eşinin fikrinin değişmesi üzerine edebi hayatı başlamış ve ilk olarak tercümeler yapmıştır. İlk olarak Georges Ohnet’in Volonté adlı romanının Meram adıyla çevirisini yapmış ve bu çeviriyi Ahmed Mithat Efendi, Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yazdığı bir yazı ile övmüştür. Sonraki eseri ise Ahmed Mithat Efendi ile birlikte yazdıkları Hayal ve Hakikat adlı romandır.

1892 yılında Muhadarat adlı ilk romanını yayımlanmıştır. Edebi çalışmaların yanı sıra Fatma Aliye Hanım kadının toplumdaki yeri, sosyal hayata katılımı gibi konularda da çalışmalar yürüterek “Nisvan-ı Osmaniye İmdat Cemiyeti” adlı ilk resmî kadın derneklerinden birinin kurdu. Ayrıca Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin (Kızılay) de ilk kadın üyesi oldu.

Buhurizade Mustafa Efendi (Itri) (1633-1712) – 100 Türk Lirası

100 Türk Lirası değerindeki banknotların üzerinde klasik Türk müziğinin kurucusu olarak kabul edilen Buhurizade Mustafa Efendi’nin resmi bulunur. Doğum tarihi tam olarak bilinmese de 1633 yılında İstanbul’da doğduğu tahmin edilmektedir.

IV. Mehmed döneminde (1648-1687) sarayda musiki hocası ve hânende olarak görev yapmıştır. Kaynaklarda IV. Mehmed’in onu sık sık saraya davet ederek bestelediği eserleri bizzat kendisinden dinlediği kaydedilmektedir. Hükümdarın huzurunda icra edilen küme fasıllarına hânende olarak katılan Itrî, bu dönemde kendi isteği üzerine esirciler kethüdâlığı ile görevlendirilmiştir.

Onun bu görevi, esirler arasındaki kabiliyetli ve güzel sesli gençleri bulup yetiştirmek ve geldikleri ülkelerin musikisi hakkında bilgi edinmek amacıyla istediği rivayet edilmektedir.⁸

Bayram namazlarında toplu olarak okunan “Segâh Kurban Bayramı Tekbiri”, kutsal emanetlerin ziyareti sırasında okunan “Segâh Salât-ı Ümmiye” ve “Segâh Ayin-i Şerif-i Mevlevi”; sanatçının en çok bilinen eserleri arasındadır.

Yunus Emre  (1238-1320) –  200 Türk lirası

200 Türk Lirası değerindeki banknotların üzerinde Yunus Emre’nin resmi bulunur. Ülkemizin en büyük ozanlarından biri olan Yunus Emre’nin Anadolu’ya göç eden Türk boylarından olduğu ve 1238 yılında doğduğu kaynaklarda belirtilmektedir.

Medrese eğitimi gören Yunus Emre ayrıca; Arapça ve Farsça öğrenmiş, İran ve Yunan mitolojisiyle ilgilenmiş ve tasavvuf tarihini incelemiştir.

Yanında yetiştiği Tapduk Emre’nin düşüncelerini halka anlatmak amacıyla Anadolu’da uzun süre seyahat ettiği bilinir. İslam tarihinin en büyük bilgelerinden biri olan Yunus Emre; yaşatmış olduğu Vahdet-i Vücud isimli inanış tarzıyla, Kuran’ın özüne inerek, tek olan yaratıcının sırlarını kavramaya ve kavratmaya çalışmıştır.

Anadolu’da tasavvuf akımının ve Türkçe şiir dilinin öncüsü olan Yunus Emre; bu sayede, tasavvuf düşüncesini kolay ve anlaşılır bir dille eserlerinde aktarmıştır. Ayrıca, UNESCO kararı ile 1991 yılı, “Yunus Emre Sevgi Yılı” olarak ilan edilmiştir.⁵

Yazar Hakkında

Büşra Arda

bbusraarda@gmail.com

1. tcmb – http://www.tcmb.gov.tr, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25520365[↩]
2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayd%C4%B1n_Say%C4%B1l%C4%B1[↩]
3. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – http://www.tcmb.gov.tr/tlkampanya/fiziki_gorunum.html, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4917644[↩]
4. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – http://www.tcmb.gov.tr/tlkampanya/fiziki_gorunum.html, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4917646[↩]
5. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banknotlar/Banknotlarla+ilgili+Genel+Bilgiler/E9+Sahsiyetler[↩][↩]
6. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – http://www.tcmb.gov.tr/tlkampanya/fiziki_gorunum.html, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4917648[↩]
7. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – http://www.tcmb.gov.tr/tlkampanya/fiziki_gorunum.html, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4917651[↩]
8. https://islamansiklopedisi.org.tr/itri-efendi-buhurizade[↩]
9. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası – http://www.tcmb.gov.tr/tlkampanya/fiziki_gorunum.html, Kamu Malı, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4917653[↩]